Η δίκη των Δρακάτου - Ζαριφόπουλου και η συμμετοχή των Δημοκρατικών Ταγμάτων στην εκτέλεσή τους (17 Οκτωβρίου-26 Νοεμβρίου 1925)
Ο δημόσιος απαγχονισμός των δύο καταχραστών του Δημοσίου από το καθεστώς του Παγκάλου. Αριστερά διακρίνονται οπλίτες των Δημοκρατικών Ταγμάτων |
(Teaser από το νέο βιβλίο του Ιωάννη Β. Δασκαρόλη "Δημοκρατικά Τάγματα - Οι πραιτωριανοί της Β΄Ελληνικής Δημοκρατίας")
Για να ικανοποιήσει το δημόσιο αίσθημα και να στείλει ένα μήνυμα παραδειγματισμού, ο Πάγκαλος καθιέρωσε με κυβερνητικό διάταγμα την ποινή του θανάτου δι’ απαγχονισμού[1] για τους καταχραστές του Δημοσίου με αναδρομική ισχύ. Η πρώτη εφαρμογή του διατάγματος έγινε στη δίκη Δρακάτου - Ζαριφόπουλου που ξεκίνησε στις 16 Οκτωβρίου. Στη δίκη κατηγορούνταν συνολικά 21 άτομα, οι περισσότεροι αξιωματικοί του Στρατού (ανάμεσά τους η Χριστίνα Ταμπαροπούλου που λόγω του φύλου της, αλλά και της ομορφιάς της, είχε κινήσει το ενδιαφέρον του Τύπου), για σύσταση σπείρας, η οποία μέσω πλαστών ενταλμάτων που αφορούσαν δήθεν επιταγμένα περιουσιακά στοιχεία από τον Στρατό για τη Μικρασιατική Εκστρατεία κατάφερε να αποσπάσει περισσότερα από 10 εκατομμύρια δραχμές. Η δίκη είχε προσελκύσει την προσοχή της κοινής γνώμης, καθώς υπήρχε μεγάλη λαϊκή δυσαρέσκεια για τις σχεδόν καθημερινές ειδήσεις στις εφημερίδες για καταχρήσεις στις προμήθειες του Στρατού, που μέχρι τις αρχές του 1924 απορροφούσαν σχεδόν το ήμισυ του κρατικού προϋπολογισμού.
Η ενοχή των κατηγορουμένων ήταν τεκμηριωμένη και αποδείχθηκε με αδιάσειστες αποδείξεις κατά την ακροαματική διαδικασία που διήρκεσε έναν μήνα και στην οποία κατέθεσαν περισσότεροι από 150 μάρτυρες κατηγορίας. Ο Πάγκαλος είχε αποφασίσει να αξιοποιήσει την παραδειγματική τιμωρία των καταχραστών για την εμπέδωση αισθήματος άρσης της ατιμωρησίας στην κοινή γνώμη, ώστε να αυξήσει τη δημοτικότητά του. Η σύνθεση της έδρας του στρατοδικείου περιλάβανε τους πλέον σκληρούς υποστηρικτές του στον Στρατό: ως στρατοδίκες συμμετείχαν οι Ζέρβας, Περιστέρης, Παπαδόπουλος και Παπακυριαζής (και οι τέσσερις αξιωματικοί των Δημοκρατικών Ταγμάτων και μελλοντικοί πρωταγωνιστές της 9ης Σεπτεμβρίου), ενώ και ο κυβερνητικός επίτροπος Κρέων Μπουφίδης ήταν στυλοβάτης του παγκαλισμού στη στρατιωτική δικαιοσύνη. Σύμφωνα με μεταγενέστερες μαρτυρίες δικαστών, το αποτέλεσμα της δίκης ήταν προαποφασισμένο, ενώ ο Πάγκαλος προσπαθούσε συνεχώς να επηρεάσει την ψήφο των δικαστών και των ενόρκων.[2]
Ήταν φανερό πως η όλη διαδικασία χώλαινε καθώς εκτός των δικονομικών ακροβατισμών (το στρατοδικείο δίκαζε και πολίτες) η εσχάτη των ποινών επιβλήθηκε αναδρομικά καθώς είχε καθιερωθεί με νόμο μετά τη διάπραξη των αδικημάτων. Όλες οι σχετικές ενστάσεις των συνηγόρων απορρίφθηκαν από την έδρα χωρίς δικονομική αιτιολόγηση, ενώ η παραβίαση των νόμων δικαιολογήθηκε από τους στρατοδίκες (και κυρίως τον Περιστέρη) ως απαραίτητη θυσία για τη «σωτηρία της πατρίδος».[3] Η διαδικασία κράτησε αμείωτο το ενδιαφέρον της κοινής γνώμης που την παρακολούθησε μέσω των καθημερινών δημοσιευμάτων σε όλες τις εφημερίδες. Όπως ήταν αναμενόμενο, ο κυβερνητικός επίτροπος Μπουφίδης[4] ζήτησε την εσχάτη των ποινών για εννέα κατηγορουμένους, η οποία τελικώς στις 24 Νοεμβρίου επιβλήθηκε σε τρεις: τον Διονύσιο Δρακάτο (αντισυνταγματάρχη οικονομικής διαχείρισης), τον Ιωάννη Ζαριφόπουλο (αντισυνταγματάρχη Χωροφυλακής Θεσσαλονίκης) και τον μεγαλέμπορο Αριστείδη Αϊδινλή.
Οι περισσότεροι συντελεστές της δίκης ήταν βέβαιοι ότι οι θανατικές ποινές δεν θα εκτελούνταν και θα μετατρέπονταν από τον Πάγκαλο σε ισόβια δεσμά. Όλοι οι στρατοδίκες που επέβαλαν τις θανατικές ποινές μετέβησαν στον Πάγκαλο ζητώντας να μην πραγματοποιηθούν οι εκτελέσεις επειδή ήταν δυσανάλογα αυστηρές για το είδος του αδικήματος, ενώ σχετική παρότρυνση εξέφρασε και ο Κουντουριώτης. Ο Πάγκαλος αρνήθηκε επίμονα να ανακαλέσει τις εκτελέσεις αλλά στο τέλος δέχθηκε να μην εκτελεστεί ο Αϊδινλής, ο οποίος είχε συλληφθεί επί γαλλικού εδάφους και ίσως προέκυπταν διεθνείς επιπλοκές από την εκτέλεσή του, καθώς δεν προβλεπόταν η θανατική ποινή στο γαλλικό σύστημα δικαιοσύνης. Οι εκτελέσεις προς παραδειγματισμό ήταν μια τακτική που είχε υιοθετήσει ο Πάγκαλος αρκετές φορές στο παρελθόν[5] με σχετική επιτυχία. Η εφαρμογή της στην ελληνική κοινωνία εν καιρώ ειρήνης αρχικά βρήκε αρκετούς υποστηρικτές, αλλά αργότερα δεν φάνηκε να επιδοκιμάζεται από την πλειονότητα της κοινής γνώμης.
Το πρωί της 26ης Νοεμβρίου 1925 συνέρρευσαν 800 αυτοκίνητα στην τοποθεσία όπου θα γινόταν η εκτέλεση ενώ την παρακολούθησαν περισσότερα από 10.000 άτομα από όλα τα κοινωνικά στρώματα. Σύμφωνα με διαταγή του Τσερούλη, το Β΄ Δημοκρατικό Τάγμα έδωσε το απόσπασμα με τους δύο αξιωματικούς που μετέφεραν τους μελλοθάνατους από τη φυλακή στο ικρίωμα.[6] Εκτός αυτού, ένα ισχυρό τμήμα του Β΄ Δημοκρατικού Τάγματος παρατάχθηκε μπροστά στο ικρίωμα και μετέφερε τους μελλοθάνατους από τα αυτοκίνητα στον τόπο εκτέλεσης σε ένα μακάβριο τελετουργικό που όμοιό του δεν είχε αντικρίσει ποτέ ο αττικός ουρανός.[7] Εκτός από το απόσπασμα του Β΄ Δημοκρατικού Τάγματος παρατάχθηκαν στον χώρο αποσπάσματα και των υπόλοιπων μονάδων του Α΄ Σώματος Στρατού καθώς και μια ίλη Ιππικού. Το γενικό πρόσταγμα των σχηματισμών είχε ο διοικητής του Β΄ Δημοκρατικού Τάγματος Βασίλειος Ντερτιλής. Οι δύο μελλοθάνατοι κράτησαν την ψυχραιμία τους ως την τελευταία στιγμή, ενώ το καταθλιπτικό σκηνικό εκείνης της βροχερής ημέρας του Νοεμβρίου αποτυπώθηκε αριστοτεχνικά στο ποίημα του Καρυωτάκη «Η πεδιάς και το νεκροταφείον»,[8] καθώς ο ποιητής είχε παρακολουθήσει ο ίδιος την εκτέλεση.
Οι πολιτικοί αντίπαλοι του Παγκάλου θεώρησαν τις εκτελέσεις βάρβαρες, παράνομες (λόγω της αναδρομικής επιβολής της ποινής)[9] και προϊόν πολιτικής σκοπιμότητας. Λίγους μήνες μετά την πτώση του παγκαλικού καθεστώτος, το Υπουργείο Δικαιοσύνης μετρίασε τις ποινές των υπόλοιπων καταδικασμένων της δίκης,[10] ενώ άσκησε διώξεις εις βάρος των Μπουφίδη και Περιστέρη για τη συμμετοχή τους στη δίκη.[11] Ο στρατοδίκης Παπακυριαζής κατηγορήθηκε από μάρτυρες αλλά και τον δικηγόρο της υπεράσπισης στη δίκη ότι ζήτησε 35.000 δραχμές για αλλάξει την απόφασή του.[12] Ο μετριασμός των ποινών των καταδικασθέντων θεωρήθηκε από τον πρώην δικτάτορα ένδειξη της επιστροφής της φαυλοκρατίας μαζί με τα κοινοβουλευτικά κόμματα που κατέλαβαν εκ νέου την εξουσία.
[1] Αυτή ήταν η πρώτη –και η τελευταία– φορά που χρησιμοποιήθηκε η αγχόνη ως μέσο εκτέλεσης από τη δικαιοσύνη. Τον 19ο αιώνα χρησιμοποιούσαν τη λαιμητόμο, ενώ μετά το 1910 οι εκτελέσεις γίνονταν διά τυφεκισμού.
[2] ΣΚΡΙΠ, 15.6.1928.
[3] Ελληνική, 17.10.1926.
[4] Σύμφωνα με μεταγενέστερη μαρτυρία του, επηρεάστηκε στην αγόρευσή του από το γενικότερο κοινωνικό κλίμα αλλά και από τον επαναστατικό χαρακτήρα της εποχής (κατάθεση Μπουφίδη σε ανακριτική επιτροπή της Βουλής 13.11.1927).
[5] Ο Πάγκαλος είχε διατάξει εκτελέσεις για λιποταξίες κατά την αναδιοργάνωση της στρατιάς του Έβρου, είχε υποδείξει και επιβάλει την εκτέλεση των Έξι, ενώ επίσης είχε επιβάλει τη θανατική ποινή σε δύο Ισραηλίτες που είχαν προκαλέσει δολιοφθορές στις επικοινωνίες του Στρατού στη Θεσσαλονίκη τον Μάρτιο του 1923.
[6] Μακεδονία, 26.11.1925.
[7] Αθηναϊκή, 26.11.1925.
[8] Γράφει ο Κώστας Καρυωτάκης στο ποίημά του «Η πεδιάς και το νεκροταφείον»:
Έχει πια δύσει ο ήλιος του χειμώνα,
και γρήγορα, σα θέατρο, σκοτεινιάζει,
ή σα να πέφτει πέπλο σε μια εικόνα.
Άλλο δε βρίσκει ο άνεμος, ταράζει
μόνο τ’ αγκάθια στην πεδιάδα όλη,
μόνο κάποιο χαρτί σ’ όλη τη φύση.
Mα το χαριτωμένο περιβόλι
αίμα και δάκρυα το ’χουνε ποτίσει.
Aδιάκοπα τα δέντρα ξεκινούνε,
κι οι πέτρινοι σταυροί σκίζουν σα χέρια
τον ουρανό που σύννεφα περνούνε,
τον ουρανό που είναι χωρίς αστέρια.
(Ωραίο, φριχτό και απέριττο τοπίον!
Eλαιογραφία μεγάλου διδασκάλου.
Aλλά του λείπει μια σειρά ερειπίων
κι η επίσημος αγχόνη του Παγκάλου.)
Έχει πια δύσει ο ήλιος του χειμώνα,
και γρήγορα, σα θέατρο, σκοτεινιάζει,
ή σα να πέφτει πέπλο σε μια εικόνα.
Άλλο δε βρίσκει ο άνεμος, ταράζει
μόνο τ’ αγκάθια στην πεδιάδα όλη,
μόνο κάποιο χαρτί σ’ όλη τη φύση.
Mα το χαριτωμένο περιβόλι
αίμα και δάκρυα το ’χουνε ποτίσει.
Aδιάκοπα τα δέντρα ξεκινούνε,
κι οι πέτρινοι σταυροί σκίζουν σα χέρια
τον ουρανό που σύννεφα περνούνε,
τον ουρανό που είναι χωρίς αστέρια.
(Ωραίο, φριχτό και απέριττο τοπίον!
Eλαιογραφία μεγάλου διδασκάλου.
Aλλά του λείπει μια σειρά ερειπίων
κι η επίσημος αγχόνη του Παγκάλου.)
[9] Δήλωση Παπαναστασίου, Δημοκρατία, 20.9.1925.
[10] Αρχείο Θεόδωρου Πάγκαλου, τόμος Β΄.
[11] ΣΚΡΙΠ, 14.11.1927.
[12] ΣΚΡΙΠ, 15.6.1928.
Για την αγορά του βιβλίου εδώ:https://www.politeianet.gr/books/9789600235241-daskarolis-b-ioannis-papazisis-dimokratika-tagmata-300490
Σχόλια